Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Tüze, cemiyet ortamında insanoğluın fiilen nite davrandıklarını değil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Hak değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene etkilemek, sosyal ömürın gerçekleşmesini getirmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin önsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanoğluın davranış ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte tüze, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-huy ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli düşün ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten temalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini getirmek maksadıyla konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların kâffesidür. Elan geniş bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş sosyal evetşama düzenidir. Tüze Sözcük Mealı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğkebir “ilenme’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na bakarak tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Yol Mealı Tüze dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi ortamında kök olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş meydan kısmına Özel Tüze, eşhas ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun temellıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Tüze kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun fehamet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla nazir nitelikteki birlik durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze meydanında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Tüze düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak dâhilin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve mangiz cezaları; esas hukukunda siyasetten men, parti metres; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları gibi farklı tüze dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasal temaleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş sosyal bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik ortamında bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun tatbik amacını, sosyal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun strüktürsından kaynaklanan ihtiyaçlarını önlamaya çallıkışır. Tüze bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni ömürın kök gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun natürel strüktürsına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine isabetli başlamak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de mecburdır; iktisadi yoksulluklara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile belli bir kodifikasyon altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla türe, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki farklı anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. Zat her ahit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni lütfetmek uğrunda sürekli ve değhizmetmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe konseptı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze meydanında hukuki fehamet olarak sözcük konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete dâhilindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini dâhilaziz kurallar birlikü olarak tüze, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Tüze bir cemiyet düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzum bulunan düzeni kavzamak, gerekse onu değhizmettirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her ahit adalete temelvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta önmıza kurulu tüze düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim tüze anlamında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan tüze düzenlerinin namına isabetli olup olmadığı açısından bir fehamet ve yorum ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve zararlı önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene ortamında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşama uyacak, hem de bu sosyal ömürın amerikan barış ortamında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü esenlamaya çallıkışacaktır.